خواص درمانی گیاه صابونی

گیاه صابونی یا غاسول، گیاهی است علفی، پایا و به ارتفاع ۴۰ تا ۶۰، حتی ۸۰ سانتی متر که ریشه ای به قطر ۲ سانتی متر، با انشعابات فراوان و به رنگ قهوه ای مایل به قرمز دارد. برگ های آن بزرگ، ساده، متقابل، بیضوی نوک تیز و گل های آن معطر، گلی رنگ (بندرت سفید) و مجتمع در قسمت انتهایی ساقه می باشد.

کاسه گل آن لوله ای شکل و غالباً دارای خطوط قرمز رنگ است. گلبرگ های آن به تعداد ۵ و هر یک شامل دنباله درازی است که درون لوله کاسه گل جای دارد و فقط پهنک گلبرگ از خارج دیده می شود. میوه اش پوشینه و محتوی دانه های فراوانی به رنگ قرمز است.

گیاه صابونی

منشاء اصلی آن منطقه مدیترانه ذکر شده است ولی امروزه به علت پرورش زیاد و پراکندگی در مناطق مختلف، در بسیاری از نواحی یافت می گردد. محل رویش آن نیز بتفاوت در اماکن مرطوب، گودال ها، اراضی نمناک، حاشیه جاده ها و غیره است. با آنکه گل های درشت و زیبای این گیاه، نوش فراوان ایجاد می کند معهذا وضع ساختمانی گل به نحوی است که وجود کاسه لوله ای شکل دراز، مانع استفاده حشرات و زنبور عسل از آن می گردد.

قسمت مورد استفاده این گیاه، برگ، ریشه و غالباً، قسمت هائی از گیاه است که درون خاک جای دارند. پرورش این گیاه در زمین های آبرفتی و اراضی دارای کود کافی صورت می گیرد.

جمع آوری برگ گیاه برای مصارف درمانی، در سال دوم، آن هم قبل از ظاهر شدن گل صورت می گیرد ولی ریزوم و ریشه گیاه را معمولا در سال چهارم یا پنجم از درون خاک خارج می نمایند. ریشه و ریزوم گیاه را پس از خارج کردن از درون خاک، به خوبی شسته، به قطعات کوچک به درازای ۱ تا ۲ سانتیمتر تقسیم می کنند و پس از خشک کردن، در معرض استفاده قرار می دهند.

قطعات ریشه، رنگ قهوه ای مایل به قرمز دارد. اطبای قدیم ایران و عرب آن را در درمان سرطان و جزام موثر می دانستند.

ضمناً جوشانده ۱۲۵ گرم ریشه در یک لیتر شیر بریده، به صورت لوسيون، جهت درمان کورک، جوش های صورت و سوداء مصرف دارد. جوشانده ۶۰-۸۰ در هزار آن به صورت شامپو، جهت شستشوی موی سر به منظور تقویت و بهداشت آن به کار می رود. دم کرده یا جوشانده ۲۰ تا ۳۰ در هزار ریشه (حتی جوشانده ۵۰ در هزار آن) به مقدار ۲ لیوان کوچک در روز به عنوان تصفیه کننده خون (H. Leclerc) بکار می رود، مشروط بر آن که برگ گیاه در تهیه جوشانده بکار نرفته باشد زیرا دانشمند مذکور وجود آن را مسبب وقوع ناراحتی های مختلف ذکر نموده است. مقدار مصرف شربت ریشه آن، ۲۰ تا ۶۰ گرم در روز است. این شربت از دم کردن ۱۰۰ گرم ریشه خشک در یک لیترونیم آب و ۱۸۰ گرم قند برای هر ۱۰۰ گرم مایع دم کرده، حاصل می شود.

در برش عرضی ریشه ساپونر بافت های مختلف زیر به ترتیب از خارج به داخل تشخیص داده می شود:

• لایه های چوب پنبه که به صورت قشر نازکی، ریشه را از خارج فرا می گیرند.
• پارانشیم پوستی مرکب از سلول های چند وجهی به ابعاد مختلف که غالباً محتوی بلورهای اکسالات کلسیم ولی اصولا فاقد دانه های آمیدون است.
• عناصر آبکشی مرکب از سلول های کوچک و به دنبال یکدیگر که به صورت نوار نامنظمی در اطراف منطقه چوب دیده می شود.

آوندهای چوبی که به وضع پراکنده، در زیر کامبیوم و در تمام قسمت های داخلی مشاهده می گردند.

ریشه ساپونر، در زیر میکروسکوپ، عاری از مغز دیده می شود.

اگر برش های ریشه ساپونر را تحت اثر اسید سولفوریک قرار داده در زیر میکروسکوپ مطالعه کنند، بعضی از سلول های آن را به رنگ زرد مشاهده خواهند نمود که بعداً به رنگ های قرمز و آبی در می آیند. سلول های مذکور که محتوی ساپونین می باشند، بیشتر در اشعه مغزی و پارانشیم اطراف آوندها وجود دارند.

مصرف این گیاه اگر بطور مداوم صورت گیرد، عوارضی به علت دارا بودن ساپونین بوجود می آورد که عبارت از لرز، خشک شدن مخاط دهان، فلج ناقص حرکات زبان، باز شدن مردمک چشم و غیره است. پس از وارد شدن ساپونین در خون، حرکات ارادی و انعکاسی ضعیف می شود و با تحریک ماده خاکستری مغز تیره، موجبات پیدایش عوارضی نظیر کند شدن و توقف تدریجی حرکات تنفسی و قلب فراهم می گردد. همزمان با پیدایش حالات اخیر، فشار خون و درجه گرمای طبیعی بدن پائین می آید.

با آنکه اثر ساپونین گیاه بر روی قلب، عکس عمل دیژیتال است معهذا هیچیک از این دو، به صورت پادزهر یکدیگر عمل نمی کنند.

با توقف حرکات تنفسی و قلب، مرگ شخص مسموم پیش می آید. مسمومیت از این گیاه ندرتاً حتی برای حیوانات پیش آمده است.