خواص درمانی گیاه کتان

گیاه کتان،گیاهی است علفی، بی کرک یکساله و به ارتفاع ۳۰ تا ۷۰ سانتی متر (حتی یک متر) که به منظور استفاده های صنعتی و دارویی پیوسته مورد کشت قرار می گیرد. برگ های گیاه کتان باریک، دراز، نوک تیز، به رنگ سبز مات، دارای ۳ رگبرگ طولی و گل های آن منظم، بزرگ ، آبی زیبا و مرکب از قطعات ۵ تایی است. میله پرچم های آن در قاعده به هم ارتباط دارد. میوه گیاه کتان پوشینه، مدور و محتوی یک دانه قهوه ای رنگ در هر خانه است.

دانه کتان که تنها قسمت مورد استفاده گیاه در داروسازی است رنگ قهوه ای روشن در برخی واریته ها رنگ سفید دارد. بدون بو شفاف لغزنده به طول ۴ تا ۵ میلیمتر و به ضخامت ۱٫۵ میلیمتر است. دانه کتان دارای موسیلاژ چسبنده ای به مقدار ۶ تا ۱۵ درصد است. از هیدرولیز آن آرابینوز، گلوکز ،گالاکتوز و گزیلوز (Xylose) حاصل می شود. در آلبومن و لپه های دانه کتان ۳۰ درصد روغن خشک شونده قابل استخراج همراه با ،رزین،تانن و املاح پتاسیم یافت می شود. 

تاریخچه گیاه کتان

استفاده از کتان به زمان های ماقبل تاریخ نسبت داده می شود. در کتب مختلف مصرف آن حتی به قرون نزدیک به عصر حجر نسبت داده شده است. در قرن پنجم قبل از میلاد پرورش گیاه کتان در مصر و بین النهرین معمول بوده است. طرفداران مکتب بقراط در قرون ۵ و ۴ قبل از میلاد از دانه آن در مصارف داخلی به عنوان ضد نزله،رفع دردهای ناحیه شکم و در استعمال خارج به صورت ضماد و به منظور رفع تحریکات جلدی استفاده به عمل می آورده اند. تئوفراست، در قرن ۴ قبل از میلاد دانه آنرا به علت دارا بودن لعاب فراوان در رفع سرفه مؤثر می دانسته است. از الیاف کتان در طی قرون متمادی برای تهیه پارچه استفاده بعمل آمده است. اهمیت کتان از این نظر در حال حاضر خیلی از سابق زیادتر شده است.

 از دانه کتان روغنی به نام روغن بزرک استخراج می شود. رنگ این روغن اگر بدون مداخله حرارت تهیه شده باشد ،زرد روشن و اگر به کمک گرما بدست آمده باشد، مایل به قهوه ای است و اختصاصاً به مصارف صنعتی می رسد.روغن بزرک دارای گلیسریدهای اسیدهای چرب مانند لینولنیک،لینولئیک، اولئیک و به مقدار کم استئاریک و پالمیتیک است. در ۵ قسمت الکل جوشان و ۱۵ قسمت الكل مطلق حل می شود.

خواص درمانی گیاه کتان

دانه کتان به علت دارا بودن موسیلاژ فراوان نرم کننده خوبی است و در رفع یبوست ها از آن استفاده می شود. برای این منظور معمولا دانه ها را بدون آن که جویده شوند با کمی آب می بلعند و یا موسیلاژ دانه ها را که قبلا استخراج نموده اند در آب حل کرده مصرف می نمایند.دم کرده دانه کتان اثر قاطع در رفع التهاب مخاط های بدن مخصوصاً مجاری ادرار دارد. از دانه کتان در رفع گاستریت ،ورم روده و صفاق ،یبوست ها و به علت دارا بودن اثر مدر در موارد عدم ترشح کافی ادرار مثانه التهاب های دردناک منشاء سنگ کلیه، سرفه، دردهای زمان ورم قاعدگی و دیابت (K.Kahnt) استفاده بعمل می آورند. اثر قاطع آنرا در رفع بیماری ها امروزه مربوط به وجود مقدار کم اسید سیانیدریک می دانند که بر اثر مجاورت دانه کتان با آب از آن آزادمی شود.در استعمال خارج از گرد دانه کتان و یا جوشانده آن در رفع التهاب های سطحی بدن،زخم های دردناک و اولسرها به صورت ضماد استفاده می کنند.

بکار بردن جوشانده دانه کتان به صورت حمام جهت رفع تحریکات موضعی مخصوصاً بیماریهای پوست سوداءهای دردناک و یا همراه با خارش توصیه شده است. مطالعات و بررسی های ارزنده (Burr) در سال ۱۹۴۰ به خوبی نشان داد که از بین اسیدهای اشباع نشده اسید لینولئیک (inole ique) یا لینولیک بیش از اسیدهای دیگر اثر ویتامین (F) دارد و باید آنرا یکی از اسیدهای چرب و اشباع نشده ،اصلی در ترکیب ویتامین F دانست.روغن بزرگ به علت دارا بودن اسید لینولئیک در رفع بیماری های جلدی اثر مفید دارد.با آن که صفات درمانی ،آن در مرحله آزمایش های عدیده است معهذا آنچه که مسلم می باشد آن است که در استعمال خارج در رفع اگزما و خشکی پوست بدن اثر دارد. اثر آن بر روی پوست بدن دو جانبه است یعنی هم تأثیر موضعی در رفع بیماری های پوستی دارد و هم پس از جذب از راه پوست در بدن تأثیر می نماید. 

محل رویش گیاه کتان

محل رویش گیاه کتان در آذربایجان( تبریز) جنوب ایران ( لار و بندر عباس) کتان به علت مصارف مهمی که در صنعت دارد غالباً پرورش می یابد.