خواص درمانی گیاه گاوزبان

گیاه گاوزبان گیاهی است علفی، یک ساله به ارتفاع ۱۵ تا ۷۰ سانتیمتر و دارای ساقه منشعب شیاردار و پوشیده از تارهای خشن که امروزه در غالب نقاط اروپا مانند منطقه مدیترانه، فرانسه، افریقای شمالی و بعضی نواحی آسیا و احتمالا در ایران (آذربایجان) می روید بعلاوه به منظور استفاده های درمانی، در برخی نقاط پرورش می یابد.

گاوزبان

برگ هایی منفرد، ساده و پوشیده از تارهای خشن دارد. در قاعده ساقه گیاه، برگ ها دارای دمبرگ مشخص ولی در قسمت های انتهائی آن تقریباً بدون دمبرگ است. گل های آن که به تناسب محل رویش، در فاصله ماه های فروردین و تیر ظاهر می شود، رنگ آبی زیبا و بندرت سفید یا گلی دارد. کاسه و جام گل آن ۵ قسمتی و منقسم به قطعاتی است که بدان ظاهر جدا، گلبرگ می دهد.

از اختصاصات جام گل آن این است که قطعات پهنک جام، به لوله ای که در غالب گیاهان این تیره دیده می شود، منتهی نمی گردد و این خود بهترین وسیله تشخیص آن از گیاهان مختلف این تیره است.

پنج پرچم با بساک نزدیک به هم دارد که در قاعده میله آن ها، یک زائده زبانه ای شکل به وضع قائم دیده می شود. مادگی آن دارای تخمدانی فوقانی است و پس از رسیدن نیز به میوه ۴ فندقه ای مبدل می گردد که درون هر یک از آن ها، یک دانه تیره رنگ بدون مورد آلبومن جای دارد.

قسمت مورد استفاده این گیاه گل، برگ و یا سرشاخه گلدار آن است. در کدکس منحصراً مصرف گل آن ذکر شده است. برگ گاوزبان دارای بوی ضعیف و طعم بدون مزه است ولی گل هایش طعم لعابی دارد.

از گاوزبان به علت مدر بودن، در آغاز بیماری های سرخک و مخملک، به منظور دفع مواد سمی از راه عروق و ادرار، استفاده بعمل می آورند. آنچه که مسلم است آن است که از گاوزبان نباید در درمان بیماری های ذکر شده، اثری قاطع و سریع انتظار داشت. فقط شیره گیاه خاصیت تصفیه کننده خون با اثر قوی دارد.

در استعمال خارج، له شده برگ های تازه گاوزبان اگر برروی آبسه ها، اورام و سوختگی های بدن قرار گیرد و یا جوشانده گرم آن بر روی آبسه ها اثر داده شود، حالت تسکین درد و بهبودی ظاهر می نماید. برگ تازه گاوزبان اگر با برگ بولاغ اوتی و گل قاصد، به صورت له شده درآید و سپس شیره آن ها تحت اثر فشار گرفته شود، عصاره ای به دست می آید که به عنوان تصفیه کننده خون می تواند مصرف گردد.

از مصارف دیگر گاوزبان آن است که از برگ های جوان آن در بسیاری نواحی به صورت سالاد استفاده بعمل می آید. برگ پخته گاوزبان نیز به صورت اسفناج مصرف می گردد. از گل گاوزبان معمولا برای رنگ کردن سرکه استفاده می نمایند بعلاوه از آن نوعی تنطور و ورنی آبی رنگ تهیه می شود.

منشأ اصلی این گیاه سابقاً به آسیای صغیر و سوریه نسبت داده می شده است در حالی که این گیاه در نواحی مذکور جز در مزارع، آن هم به حالت نادر یافت نمی شود. بنظر می رسد که گاوزبان از نواحی غربی مدیترانه، اسپانیا و افریقای شمالی منشأ گرفته و از آنجا به نقاط دیگر انتقال یافته باشد.

سوابق تاریخی نشان می دهد که مردمان دوران قدیم آن را نمی شناخته اند و احتمال می رود که نخستین بار این گیاه توسط مائوری ها که مردمانی از طوایف شمال افریقا بوده اند، به اسپانیا جهت پرورش، انتقال یافته و از آنجا، به نواحی دیگر نفوذ یافته باشد. گاوزبان در کوهستان های کشور فرانسه، تا ارتفاعات ۱۸۰۰ متری نیز دیده می شود.

آنچه که در بازارهای ایران تحت نام گل گاوزبان، در معرض استفاده قرار می گیرد، جام گل خشک شده گیاه دیگری از این تیره به نام Echium amoenum است. این گیاه در منطقه وسیعی از نواحی البرز می روید.