درمان دیابت با سلول های بنیادی

برای اولین بار، دانشمندان در چین توانستند سلول های چربی یک زن را طوری بازبرنامه ریزی کنند که به سلول های پانکراسی تولیدکننده انسولین تبدیل شوند و دیابت نوع ۱ او را معکوس کنند. این دستاورد نشان می دهد سلول های بنیادی می توانند روزی برای معکوس کردن این بیماری مزمن و درمان دیابت مورد استفاده قرار گیرند. بیمار مورد مطالعه در این پژوهش، پس از یک سال از انجام این روش، هنوز نیازی به تزریق انسولین ندارد.
دکتر کوان هرولد (Kevan Herold)، استاد ایمونوبیولوژی و پزشکی از دانشکده پزشکی دانشگاه ییل که در این تحقیق دخیل نبود، این نتایج را «بسیار هیجان انگیز» توصیف کرد.

انسولین چیست

انسولین همان عنصر کلیدی است که به مولکول های قند اجازه می دهد از جریان خون خارج شده، وارد سلول ها شوند و به عنوان سوخت مورد استفاده سلول قرار گیرند. اما در دیابت نوع ۱، سیستم ایمنی بدن سلول های تولیدکننده انسولین را از بین می برد. این سلول ها در ساختارهای کوچکی به نام «جزایر» درون پانکراس قرار دارند. بدون انسولین، سلول ها از سوخت محروم می مانند و سطح قند خون افزایش می یابد. در موارد حاد، بدن برای تأمین انرژی مورد نیاز سلول ها، ترکیبات اسیدی به نام "کتون" تولید می کند و در صورت عدم درمان، ممکن است این وضعیت منجر به مرگ شود.

                                                                         تصویر میکروسکوپی از سلول های پانکراس. (تصویر از: Science Photo Library - STEVE GSCHMEISSNER. Getty Images)

درمان دیابت با سلول های بنیادی

در مطالعه جدیدی که روز پنجشنبه (۳۱ اکتبر) در مجله Cell منتشر شد، دانشمندان سلول های چربی را از یک بیمار مبتلا به دیابت نوع ۱ گرفتند و با استفاده از مواد شیمیایی آن ها را به حالت «سلول های بنیادی پرتوان» بازگرداندند، یعنی به حالتی که می توانند به هر نوع سلولی تبدیل شوند. پس از بازگرداندن سلول ها به این حالت، دانشمندان آن ها را با روش های شیمیایی وادار کردند تا به سلول های جزیره ای تبدیل شوند. سپس این سلول های جزیره ای جدید درون شکم بیمار جایگذاری شدند.

نتیجه تحقیقات درمان دیابت با سلول های بنیادی

پیش از انجام این درمان آزمایشی، بیمار به سختی می توانست قند خون خود را کنترل کند و کمتر از نیمی از زمان در محدوده ی سالم قند خون، یعنی «محدوده ی هدف» بود. دکتر هونگ کوی دنگ (Hongkui Deng)، نویسنده اصلی این مطالعه و پژوهشگر مرکز علوم زیستی در دانشگاه پکینگ پکن، در ایمیلی به لایو ساینس گفت که پس از پیوند سلولی، زمان قرارداشتن قند خون بیمار در محدوده ی هدف به «بیش از ۹۸ درصد» افزایش یافت. ۷۵ روز پس از پیوند، بیمار دیگر نیازی به تزریق انسولین برای کنترل قند خون نداشت. دنگ افزود: «سرعتی که با آن بیمار نشانه های معکوس شدن دیابت را نشان داد و بدون نیاز به انسولین، قند خون خود را کنترل کرد، بسیار شگفت آور بود.» این یافته نشان دهنده ی پتانسیل فوق العاده این روش درمانی است.

درمان دیابت با پیوند سلول روش جدیدی نیست

پیوند سلول های جزیره ای به بیماران، روش جدیدی نیست. طی سه دهه گذشته، دانشمندان این سلول ها را از بدن های اهدایی جمع آوری کرده و به بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ پیوند زده اند. با این حال، تعداد اهداکنندگان محدود است و دریافت کنندگان این پیوندها باید تا پایان عمر داروهای قوی سرکوب کننده سیستم ایمنی مصرف کنند تا بدنشان سلول های جدید را پس نزند. به همین دلیل، معمولاً تنها بیمارانی که به پیوند اعضای دیگر مانند کلیه یا کبد نیاز دارند، سلول های جزیره ای اهدایی دریافت می کنند. بیمار مورد مطالعه جدید هم از این نظر تفاوتی نداشت؛ او قبلاً پیوند کبد دریافت کرده بود و به همین دلیل از داروهای سرکوب کننده قوی سیستم ایمنی استفاده می کرد. با این حال، پیوند جدید سلول های جزیره ای که او دریافت کرد، یک پیشرفت محسوب می شود: برخلاف سلول های اهدایی، سلول های بنیادی می توانند منبع نامحدودی از سلول های جزیره ای جدید فراهم کنند.

مزیت درمان دیابت با سلول های بنیادی

آزمایشات نشان داد سلول هایی که در ناحیه شکم پیوند زده شدند، عملکرد بهتری نسبت به سلول های پیوندی در کبد داشتند و ترشح انسولین به طور قابل توجهی بهبود یافت. Deng همچنین اشاره کرد که در این روش شکم به راحتی در دسترس است و می توان با MRI آن را اسکن کرد؛ این بدان معناست که سلول های پیوندی را می توان به راحتی از نظر ایمنی بررسی و در صورت بروز مشکل، آن ها را برداشت کرد. این مطالعه نشان می دهد سلول های جزیره ای مشتق شده از سلول های بنیادی می توانند حداقل برای مدتی دیابت نوع ۱ را معکوس کنند. به عنوان مثال، شرکت Vertex Pharmaceuticals در حال توسعه سلول های جزیره ای مشتق شده از سلول های بنیادی جنینی است و نشان داده که این سلول ها می توانند سطح قند خون را، حداقل در تعدادی از بیماران مورد آزمایش، به حالت طبیعی برگردانند.

اگرچه این درمان جدید با سلول های بنیادی ممکن است با خطرات سنتی رد پیوند مواجه نباشد، اما هنوز هم احتمال دارد که سلول های جزیره ای پیوندی توسط سیستم ایمنی مورد هدف قرار گیرند. برای اینکه این درمان برای تعداد بیشتری از بیماران مبتلا به دیابت نوع ۱ مناسب باشد، دانشمندان باید راهی پیدا کنند تا پیوند سلول های بنیادی بدون نیاز به داروهای قوی سرکوب کننده ایمنی، از دید سیستم ایمنی بدن پنهان بمانند.