بیماری آلزایمر شایع ترین علت بروز زوال عقل است. واژه "زوال عقل" به معنی از دست دادن تدریجی توانایی های ذهنی است و به مجموعه ای از علائم اطلاق می شود که شامل کاهش حافظه، مشکلات تفکر، دشواری در حل مسئله و مشکلات گفتاری است. این علائم زمانی رخ می دهند که مغز در اثر بیماری هایی مانند آلزایمر آسیب می بیند. در این مقاله به بررسی علائم بیماری آلزایمر، نحوه تشخیص و عوامل پیشرفت آن و همچنین، درمان ها و روش های حمایتی موجود برای بیماران مبتلا به آلزایمر پرداخته شده است.

آلزایمر چیست؟

آلزایمر یک بیماری جسمی پیش رونده است که به تدریج سلول های مغزی را از بین برده و در طول زمان، بخش های بیشتری از مغز را دچار آسیب می کند. فرد مبتلا به  باعث اختلال در حافظه، تفکر، قضاوت و توانایی انجام کارهای روزمره و در مراحل پیشرفته تر، از دست دادن توانایی های شناختی و جسمی بیمار می شود.

علت نام گذاری آلزایمر

این بیماری به نام دکتر "آلویس آلزایمر"  Alois Alzheimer نامگذاری شده است. این پزشک آلمانی، در سال 1906 میلادی و حین بررسی مغز یک خانم ۵۱ ساله که از مشکلات حافظه رنج می برد، تغییراتی غیرعادی در بافت مغز او مشاهده کرد و به توصیف آن ها پرداخت.  

تغییرات مغز در بیماری آلزایمر 

تجمع پروتئین ها و اختلال در ارتباطات عصبی

کاهش انتقال دهنده های شیمیایی

تجمع پروتئین ها و اختلال در ارتباطات عصبی : در این بیماری، پروتئین ها در مغز تجمع یافته و ساختارهایی به نام "پلاک" و "گره" را ایجاد می کنند. این ساختارها، با اختلال در ارتباطات سلول های عصبی، مانع ارتباط آن ها و در نهایت مرگ سلول های عصبی و آسیب به بافت مغز می شوند. کاهش انتقال دهنده های شیمیایی: افراد مبتلا به آلزایمر، همچنین دچار کمبود برخی مواد شیمیایی مهم در مغز هستند. این انتقال دهنده های شیمیایی به انتقال پیام ها در مغز کمک می کنند و در صورت کمبود، انتقال پیام ها به خوبی صورت نمی گیرد. یکی از درمان های این بیماری، افزایش میزان انتقال دهنده های شیمیایی مغز است که می تواند در بهبود برخی از علائم بیماری نقش داشته باشد. 

علائم آلزایمر

علائم بیماری آلزایمر در ابتدا معمولاً خفیف هستند، اما با گذشت زمان بدتر شده و شروع به تداخل با زندگی روزمره می کنند. این علائم ممکن است شامل موارد زیر باشند:

• اختلال در حافظه
• اختلال در تفکر، استدلال و ادراک
• اختلال در گفتار
• خطاهای دیداری، اختلال در درک فضایی و تشخیص اشیا
• تغییرات خلق و خویی و رفتاری

اختلال در حافظه

برای بیشتر افراد مبتلا به آلزایمر، اولین علائم شامل اختلالات حافظه است. به ویژه ممکن است در به خاطر آوردن رویدادهای اخیر و یادگیری اطلاعات جدید مشکل داشته باشند. این علائم به این دلیل رخ می دهند که در مراحل اولیه، آسیب معمولاً در بخشی از مغز به نام هیپوکامپ اتفاق می افتد که نقش مهمی در حافظه روزانه دارد. در این مرحله، حافظه مربوط به رویدادهای گذشته معمولاً بدون تغییر باقی می ماند.

از دست دادن حافظه

به دلیل بیماری آلزایمر به تدریج با پیشرفت بیماری بیشتر شده و با زندگی روزمره تداخل پیدا می کند. ممکن است فرد:

نام ها را فراموش کند.

در مکان یا مسیر آشنایی گم شود.

قرارها یا سالگردها را فراموش کند.

وسایلی مثل کلیدخانه یا عینکش را گم کند.

مکالمات یا رویدادهای اخیر را از یاد ببرد.

اختلال در تفکر، استدلال و ادراک

اگرچه مشکلات حافظه معمولاً اولین علائم آلزایمر هستند، فرد مبتلا به این بیماری به تدریج دچار مشکلاتی در سایر جنبه های تفکر نیز می شوند مثل: تصمیم گیری، استدلال، ادراک، حل مسائل یا انجام کارهای متوالی مانند پختن غذا.

اختلال در گفتار

مشکل در پیدا کردن کلمه مناسب،درک صحبت های دیگران، از سرگیری مکالمات  یا تکرار گفته ها. خطاهای دیداری، اختلال در درک فضایی و تشخیص اشیا افراد مبتلا به آلزایمر ممکن است در جهت یابی، تشخیص فاصله ها، و تخمین اندازه و نسبت اشیا دچار مشکل شوند. این امر می تواند منجر به سختی در پیمودن پله ها، پارک کردن خودرو، برخورد با اشیا و ناتوانی در استفاده از ابزارها و وسایل شود.

تغییرات خلق و خویی و رفتاری

 از تغیرات خلق و خو می توان به اضطراب، تحریک پذیری، افسردگی و کناره گیری از فعالیت ها و سرگرمی ها یا بی تفاوتی اشاره کرد.

مراحل پیشرفته آلزایمر

با پیشرفت بیماری آلزایمر، مشکلات مربوط به از دست دادن حافظه، برقراری ارتباط، استدلال و جهت یابی شدیدتر می شوند. در این مرحله، فرد نیاز بیشتری به حمایت روزانه از سوی مراقبان خود خواهد داشت.  برخی افراد شروع به باور کردن چیزهایی می کنند که واقعی نیستند (هذیان) یا  به ندرت  چیزهایی را می بینند یا می شنوند که وجود خارجی ندارند (توهم).
بسیاری از بیماران دچار رفتارهایی غیرعادی می شوند یا کارهایی انجام می دهند که با شخصیت یا رفتار معمول شان متفاوت است. این رفتارها شامل بی قراری (برای مثال، آشفتگی یا قدم زدن مداوم)، داد زدن، تکرار یک سؤال، اختلال در الگوی خواب یا واکنش های تهاجمی می باشد. این رفتارها می توانند برای بیمار و مراقبانش آزاردهنده و چالش برانگیز باشند و به درمان و مدیریت جداگانه ای نیاز داشته باشند.

فرد ممکن است آگاهی کمتری از محیط اطراف خود داشته باشد و نسبت به اتفاقاتی که در اطرافش رخ می دهد، بی تفاوت یا کم توجه شود. در این مرحله، ممکن است فرد مبتلا حتی در انچام کارهای ساده مانند غذاخوردن یا راه رفتن به کمک نیاز پیدا کند و به مرور زمان قدرت بدنی خود را از دست بدهد تا جاییکه برای انجام تمام فعالیت های روزانه نیازمند کمک شود.

زوال عقل مختلط

تخمین زده می شود که حدود 10 درصد از افراد مبتلا به زوال عقل، به دو یا چند نوع مختلف از بیماری زوال عقل به طور همزمان مبتلا هستند. این وضعیت، زوال عقل مختلط نامیده می شود. شایع ترین ترکیب در زوال عقل مختلط، بیماری آلزایمر همراه با زوال عقل عروقی است که به دلیل مشکلاتی در خون رسانی به مغز ایجاد می شود.

بیماری آلزایمر غیرمعمول یاAtypical Alzheimer’s disease

آلزایمر غیرمعمول نوعی از بیماری آلزایمر است که در آن اولین علائم، از دست دادن حافظه نیست. علت اصلی این نوع آلزایمر نیز مانند انواع دیگر، تجمع پلاک ها و گره ها در مغز است. اما برخلاف انواع دیگر، در آلزایمر غیرمعمول، اولین بخشی از مغز که آسیب می بیند، هیپوکامپ نیست. این نوع آلزایمر در افراد بالای 65 سال نادر است و تنها حدود 5 درصد از این گروه سنی را شامل می شود. در افرادی که قبل از سن 65 سالگی مبتلا به آلزایمر تشخیص داده می شوند، شایع تر است (حدود یک سوم گزارش شده است).

انواع آلزایمر غیرمعمول:

(PCA) Posterior cortical atrophy

Logopenic aphasia

 Frontal variant  

(PCA) Posterior cortical atrophy

PCA زمانی رخ می دهد که قسمت های پشتی و بالایی مغز آسیب می بینند؛ مناطقی که اطلاعات بصری را پردازش می کنند و با آگاهی فضایی (سه بعدی) سروکار دارند. این بدان معنی است که علائم اولیه PCA اغلب مشکلات شناسایی اشیا یا خواندن است، حتی اگر چشم سالم باشد. فرد همچنین ممکن است در تشخیص فاصله هنگام پایین رفتن از پله ها مشکل داشته باشد یا در انجام کارهایی مثل لباس پوشیدن، غیر هماهنگ به نظر برسد.

 Logopenic aphasia

شامل آسیب به مناطقی در سمت چپ مغز است که در گفتار و زبان را نقش دارند و باعث مکث های طولانی و کند شدن گفتار می شود.       

 Frontal variant

این نوع از آلزایمر غیرمعمول، زمانی رخ می دهد که قسمت های جلویی (پیشانی) مغز که مسئول برنامه ریزی، تصمیم گیری و کنترل رفتار هستند، آسیب ببینند و باعث مشکلات برنامه ریزی، تصمیم گیری و رفتارهای اجتماعی نامناسب شود به طوری که فرد، رفتارهای اجتماعی نامناسبی از خود نشان دهند یا به نظر برسد به احساسات دیگران بی توجه است.

عوامل ابتلا به آلزایمر

• سن
• جنسیت
• وراثت

سن

سن یکی از مهم ترین عوامل خطر ابتلا به بیماری آلزایمر است. این بیماری عمدتاً افراد بالای 65 سال را تحت تأثیر قرار می دهد. در سنین بالاتر از 65، خطر ابتلای یک فرد به بیماری آلزایمر تقریباً هر پنج سال دو برابر می شود.در افراد بالای 80 سال، یک نفراز شش نفر به زوال عقل مبتلا هستند.

جنسیت

به دلایلی که هنوز مشخص نیست، تعداد زنان بالای 65 سال مبتلا به بیماری آلزایمر حدود دو برابر مردان است.هرچند دلیل دقیق این تفاوت هنوز مشخص نیست، برخی مطالعات نشان می دهند که ممکن است کمبود هورمون استروژن پس از یائسگی می تواند نقش داشته باشد.

وراثت

بسیاری از افراد نگران هستند که بیماری آلزایمر از طریق ژن ها به آن ها منتقل شود.دانشمندان نیز در حال تحقیق بر روی نقش ژن ها در ایجاد این بیماری هستند. اگرچه برخی خانواده ها وجود دارند که در آن ها آلزایمر به وضوح از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود، اما این موارد بسیار نادر هستند. در این خانواده ها، افراد مبتلا معمولاً در سنین پایین تری به آلزایمر دچار می شوند. با این حال، در اکثر موارد، عوامل دیگری نیز در کنار ژن ها در ایجاد آلزایمر نقش دارند و وراثت مستقیم و قوی دلیل اصلی ابتلا به این بیماری نیست.
در اکثر افراد، ژن ها به طور مستقیم و واضحی باعث ایجاد بیماری آلزایمر نمی شوند و تأثیر آن ها در ابتلا به این بیماری بسیار پیچیده و ظریف است. تعدادی از ژن ها که می توانند احتمال ابتلای یک فرد به آلزایمر را افزایش یا کاهش دهند، شناخته شده اند. برای کسی که یک خویشاوند نزدیک (والد یا خواهر و برادر) با تشخیص آلزایمر بالای 65 سال دارد، خطر ابتلا به این بیماری افزایش می یابد. یک خویشاوند مبتلا به آلزایمر به معنای حتمی بودن ابتلا به این بیماری نیست و افراد می توانند با رعایت سبک زندگی سالم، خطر ابتلا را کاهش دهند.

پیشگیری از آلزایمر

برخی از عوامل مانند تغییر سبک زندگی در پیشگیری از بیماری آلزایمر موثر می باشند اما برخی دیگر مانند سن و ژن ها غیرقابل تغییر هستند.

آلزایمر و تغییر سبک زندگی

سبک زندگی  و ابتلا به بیماری های زمینه ای مانند دیابت، سکته و مشکلات قلبی، و همچنین فشار خون بالا، کلسترول بالا و چاقی در میان سالی، می توانند خطر ابتلا به آلزایمر و زوال عقل عروقی را افزایش دهند. با کنترل این عوامل و داشتن یک سبک زندگی سالم، می توان خطر ابتلا را کاهش داد.

داشتن یک سبک زندگی فعال، شامل فعالیت فیزیکی منظم ، حفظ وزن سالم، عدم استعمال دخانیات، تغذیه سالم و اجتماعی و ذهنی، نیز می تواند خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش دهد.

تشخیص آلزایمر

اگر فردی نگران ابتلا به بیماری آلزایمر یا بیماری های زوال عقل است، باید به پزشک عمومی مراجعه کند. زیرا تشخیص زودهنگام این بیماری، مزایای زیادی دارد:
فرد دلیل رفتارها و علائمش را می داند
دسترسی به درمان ، مشاوره و پشتیبانی های مناسب
 امکان آمادگی و برنامه ریزی برای آینده

نحوه تشخیص آلزایمر

هیچ آزمایش واحدی برای تشخیص بیماری آلزایمر وجود ندارد.

پزشک عمومی ابتدا باید بیماری ها و شرایطی که می توانند علائم مشابه با آلزایمر ایجاد کنند(مانند عفونت ها، کمبود ویتامین ها و تیروئید (از طریق آزمایش خون)، افسردگی و عوارض جانبی داروها) را رد کند.

با فرد مبتلا و یکی از نزدیکان او صحبت کند تا اطلاعات بیشتری درباره سابقه پزشکی فرد و تأثیر علائم بر زندگی او جمع آوری کند. 

برای ارزیابی وضعیت ذهنی فرد ممکن است از او بخواهد که برخی آزمایش های مربوط به توانایی های ذهنی را انجام دهد.

در این مرحله، پزشک عمومی ممکن است بتواند تشخیص بیماری آلزایمر را بدهد. در غیر این صورت،معمولاً فرد را به یک متخصص ارجاع می دهد.

برای بیماری آلزایمر به چه متخصصی باید مراجعه کرد؟

متخصص هایی که برای بیماری آلزایمر می توان به آنها مراجعه کرد، روانپزشک سالمندان، متخصص بیماری های سالمندان، متخصص مغز و اعصاب یا روانپزشک عمومی بزرگسالان هستند.

در بیماری آلزایمر، معمولاً شاهد بدتر شدن تدریجی حافظه در طی چندین ماه خواهیم بود. ممکن است یکی از اعضای خانواده  بیشتر از خود فردی که مشکوک به آلزایمر است، از این تغییرات آگاه باشد. متخصص علائم و  نحوه پیشرفت بیماری را با جزئیات بیشتری ارزیابی خواهد کرد.

حافظه، تفکر و سایر توانایی های ذهنی فرد نیز طی یک آزمون با استفاده از قلم و کاغذ به طور دقیق تر ارزیابی خواهد شد. فردی که مبتلا به آلزایمر است، اغلب اطلاعات را خیلی سریع فراموش می کند. معمولاً حتی با یادآوری نیز قادر نخواهد بود چند دقیقه بعد آن ها را به خاطر بیاورد.

برای تشخیص دقیق تر بیماری آلزایمر، ممکن است فرد تحت اسکن مغزی قرار گیرد. انواع مختلفی از اسکن مغزی وجود دارد. متداول ترین آن ها CT (توموگرافی کامپیوتری) و MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) هستند. اسکن مغز می تواند برخی بیماری های دیگر که علائم مشابه با آلزایمر دارند ، مانند سکته، تومور یا تجمع مایع در داخل مغز را رد کند. اسکن مغز همچنین ممکن است نوع زوال عقل را مشخص کند.

وقتی بیماری آلزایمر تشخیص داده شد، باید این موضوع به طور شفاف به فرد مبتلا و خانواده او اطلاع داده شود و در مورد مراحل بعدی درمان و مراقبت ها با آن ها صحبت شود.

درمان آلزایمر

در حال حاضر درمانی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد، اما می توان اقدامات مختلفی انجام داد تا فرد مبتلا به این بیماری بتواند کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد.

این اقدامات شامل درمان های دارویی درمان های غیر دارویی، حمایت های مختلف و فعالیت هایی است که می تواند به بهبود کیفیت زندگی بیمار کمک کند.

درمان دارویی آلزایمر

برای مدیریت بیماری آلزایمر، داروهایی وجود دارند که می توانند برخی از علائم را بهبود بخشند یا از پیشرفت سریع آن ها جلوگیری کنند. نوع دارویی که تجویز می شود به شدت بیماری بستگی دارد. داروهایی که برای افراد در مراحل اولیه یا متوسط بیماری، تجویز می شود با داروهای تجویز شده در مراحل پیشرفته بیماری متفاوت است.
 داروهای درمان آلزایمر می توانند به بهبود حافظه، تمرکز، انگیزه و انجام فعالیت های روزمره کمک کنند و همچنین علائم رفتاری مانند آشفتگی و توهمات را کاهش دهند.

علاوه بر درمان های پزشکی، روش های مختلفی برای بهبود کیفیت زندگی و مقابله با علائم بیماران مبتلا به آلزایمر وجود دارد. این روش ها شامل درمان های گفتاری، دارویی، مشاوره، فعالیت های ذهنی و اجتماعی، و استفاده از ابزارهای کمکی است. فعالیت هایی مانند خواندن، حل پازل و شرکت در جلسات تحریک شناختی می توانند به تقویت حافظه و بهبود عملکرد مغز کمک کنند. همچنین، بازگو کردن داستان زندگی می تواند به بهبود حافظه، خلق و رفاه افراد مبتلا به آلزایمر کمک کند.