از دیرباز گیاهان دارویی با خواص درمانی متنوع و کاربردهای گسترده در زندگی انسان ها نقش مهمی داشته اند. این گیاهان به دلیل دارا بودن ترکیبات شیمیایی ارزشمند، به عنوان یک منبع طبیعی برای درمان بسیاری از بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرند.

آویشن چیست

یکی از شناخته شده ترین و پرکاربردترین گیاهان دارویی، آویشن است که به خاطرداشتن اسانس و ترکیبات شیمیایی دارویی مختلف یکی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی در جهان است. اما با توجه به تنوع گیاهان و وجود گونه های مشابه آویشن، تشخیص صحیح آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
شناخت دقیق ویژگی های ظاهری، بویایی و زیستگاهی آویشن، به ما کمک می کند تا از خواص درمانی آن به بهترین شکل بهره مند شویم و از مصرف گیاهان اشتباهی جلوگیری کنیم.

چه گیاهانی شبیه آویشن هستند

"مطالعات میدانی نشان داده که در بازار گیاهان دارویی، گونه های گیاهی دیگری وجود دارند که به جای آویشن برگ باریک اصیل به فروش می رسند. در حالی که این گونه های گیاهی خواص دارویی متفاوتی دارند و جایگزینی آن ها می تواند عواقب ناخواسته ای برای سلامت مصرف کنندگان به دنبال داشته باشد.

 این تشخیص نادرست به دلیل شباهت ظاهری برخی از این گیاهان و عدم آشنایی کافی خریداران با ویژگی های ظاهری و خواص دارویی آویشن برگ باریک رخ می دهد. گیاهانی که علی رغم تفاوت های ظاهری و رویشگاهی با گیاه آویشن برگ باریک، اغلب با نام آویشن برگ باریک معرفی و شناخته می شوند، عبارتند از:

• آویشن شیرازی
• آویشن دارابى
• مرزه بختیاری
• کاکوتی کوهی

چگونه آویشن را از گیاهان مشابه تشخیص دهیم

با شناخت مشخصات ظاهری و رویشگاهی این گیاهان به راحتی می توان آنها را از هم تفکیک نمود.

آویشن برگ باریک

آویشن برگ باریک به نام های اوریشوم موری، اوریشوم چمنی هم شناخته میشود. این گیاه دارای برگهای سبز رنگ خطی تا سرنیزه ای باریک و نوک تیز است که طول برگ ١٠ تا ٢٠ و عرض آن ٢ تا ه میلی متر است. یعنی نسبت طول به عرض برگ ۴ به ١ است.

برگ این گیاه در سطح عرصه به رنگ سبز روشن است و پس از خشک شدن تخت و تا نشده می باشد و معمولا از رگبرگ میانی تا نمی شود.

همچنین قاعده برگ در محل اتصال به ساقە باریک نمی شود و در سطح زیرین برگ دارای رگبرگ میانی برجسته و ٢ تا ٣ جفت رگبرگ جانبی برجسته است.

گل های این گیاه، شبیه به یک دسته گل کوچک و به صورت خوشه ای در انتهای ساقه ها قرار گرفته اند گیرند. زمان گل دهی و میوه دهی آن از اواخر اردیبهشت تا اواسط تیرماه است. این گیاه در مناطق سردسیر و کوهستانی استان، به ویژه در خاک های حاصلخیز کنار رودخانه ها می روید. مواد مؤثره اصلی آویشن، ترکیباتی به نام تیمول و کارواکرول هستند که خواص ضد میکروبی، ضد قارچی، ضد انگلی، ضد التهابی و آنتی اکسیدانی قوی دارند و در صنایع غذایی، دارویی و آرایشی و بهداشتی کاربرد گسترده ای دارند.

آویشن شیرازى

آویشن شیرازی به نام های آویشن برگ پهن، آویشن شهری و آویشن پهنو نیزشناخته می شود. آویشن شیرازی به راحتی از بقیه گیاهان قابل تشخیص است و در بین بیش تر کشاورزان و عطاری ها به نام آویشن برگ پھن شناخته می شود.

شکل برگ در گیاه آویشن شیرازی پهن، گرد و تخت با قاعده تقریبا قلبی شکل است؛ در حالی که در گیاهان دیگر برگ ها باریک و خطی – سرنیزه ای هستند. گل ها در طول ساقه و به صورت چرخه ای قرار دارد. فصل گل دهی و میوه دهی آن بهار و اوايل تابستان است.
آویشن شیرازی حاوی ترکیبات ارزشمندی به نام تیمول و کارواکرول است که علاوه بر خواص دارویی، عطر و طعم بی نظیری نیز دارد و در صنایع غذایی نیز کاربرد دارد. این گیاه مقاومت بالایی دارد و می تواند در شرایط سخت آب و هوایی و خاک های فقیر رشد کند.

آویشن دارابى

این گیاه در زبان محلی به نام آویشن باریکو هم شناخته می شود. در گیاه آویشن دارابی شکل برگ ها باریک و نوک تیز است. قاعده برگ در محل اتصال به ساقە، باریک می شود.

برگ های این گیاه، دم برگ ندارند و سطح زیرین آن ها دارای رگبرگ میانی برجسته نیست.

مهم ترین ماده مؤثره در آویشن دارابی، ترکیبی به نام کارواکرول است که به آن خواص دارویی و عطر تند و طعم قوی می بخشد. این گیاه به دلیل سازگاری با شرایط سخت، در خاک های کم عمق و سنگلاخی به خوبی رشد می کنند و در مناطق صخره ای و کوهستانی یافت می شود.

گل های آویشن دارابی در طول ساقه و به صورت چرخه ای ادامه دارند و فصل گل دهی و میوه دهی آن اواخر تابستان و اوایل پاییز است.

گیاه مرزه بختیاری

مرزه، گیاهی مقاوم و معطر از خانواده نعناعیان است که در مناطق کوهستانی و صخره ای ایران به وفور یافت می شود. این گیاه با نام های محلی مختلفی همچون مرزه کوهی و اوریشوم شناخته می شود.

برگ های این گیاه، خاکستری رنگ، باریک، نوک گرد، لوله شده و دارای تاشدگی طولی است.

گل های سفید رنگ آن در طول ساقه و به صورت چرخه ای قرار دارند. زمان گل دهی و میوه دهی آن اواخر تابستان و اوایل پاییز است.

از نظر ترکیبات شیمیایی، اسانس مرزه شباهت بسیاری به آویشن دارد. مهم ترین ترکیباتی که به این دو گیاه عطر و طعم خاص و خواص درمانی می دهند، ترکیباتی به نام مونوترپنوئیدها هستند. دو نمونه مهم از این ترکیبات، تیمول و کارواکرول نام دارند که در هر دو گیاه مرزه و آویشن به مقدار زیاد یافت می شوند و دارای خاصیت ضدعفونی کنندگی، ضد قارچ و ضد باکتری می باشند. علاوه بر مونوترپنوئیدها، ترکیبات دیگری به نام فلاونوئیدها نیز در هر دو گیاه وجود دارند که به آنها خواص آنتی اکسیدانی می دهند.

مرزه گیاهی است که به نور خورشید فراوان و خاک هایی با زهکشی خوب نیاز دارد. به همین دلیل، این گیاه معمولاً در مناطق صخره ای و کوهستانی رشد می کند و می توان آن را در بسیاری از نقاط کوهستانی ایران، به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک یافت. به علاوه مرزه به شرایط سخت محیطی مانند کم آبی و خاک های فقیر بسیار مقاوم است.

گیاه کاکوتی کوهی

تنها راه تشخیص این گیاه از آویشن باریک، عطر و بوی آن است. تفاوت در ترکیب اسانس باعث شده که عطر کاکوتی بسیارملایم تر باشد و بتوان آن را از آویشن باریک تشخیص داد.

زمان گل دهی و میوه دهی کاکوتی، بهار و اوایل فصل تابستان است و در بسیاری از مناطق کوهستانی ایران به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک می روید.گل های این گیاه، شبیه به آویشن برگ باریک، به صورت خوشه ای و فشرده در کنار هم قرار می گیرند.

                                              شکل برگ ها در گیاه کاکوتی کوهی، نوک تیز، غیر لوله ای و بدون تاشدگی می باشد.

منبع

نشر آموزش کشاورزی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی