اعتياد به اپیوئیدها از جمله مورفين، يكى از بزرگترین دغدغه هاى سيستم بهداشت و سلامت است كه با مبتلا كردن انسانهاى زيادى، هزينه اقتصادى سنگینی به جامعه تحميل مى نمايد. از آنجاییکه مصرف مورفين و ساير تركيبات شبه مورفينى در جوامع انسانى روبه گسترش است، درمان قطعى وصحيح آن بايد مورد توجه قرار گیرد.  

اعتیاد چیست ؟

اعتیاد یک بیماری مزمن و عودکننده است که در آن فرد به یک ماده یا رفتار به صورت مداوم و غیرقابل کنترل وابسته می شود. این وابستگی به حدی می رسد که ترک آن سخت و گاهی غیرممکن می شود.  

تاثیر اعتیاد بر مغز

داروهاى مخدر از جمله مورفين، با برانگیختن مكانيسم هایی باعث ایجاد تغییراتی در عملکرد نورون ها و شبکه های عصبی می شوند. این تغییرات می توانند کوتاه مدت یا ماندگار باشند. تغییرات ماندگار در مغز باعث می شوند که فرد سال ها بعد از قطع مصرف همچنان در معرض خطر بازگشت به مصرف مواد باشد. به همین دلیل، پدیده عود یا بازگشت به مصرف مهم ترین چالش در درمان اعتیاد است.  

علائم ترک اعتیاد

قطع ناگهانی مخدرها در فردی که وابستگی به مواد مخدر دارد، سبب بروز سندروم محرومیت میشود که شدت آن به بیمار، داروى استفاده شده، میزان، دفعات و طول مدت استفاده از آن دارو بستگی دارد.
از علائم محرومیت ناشی از ترک اپیوئید می توان به نشانه های جسمانی و روانی اشاره کرد.

نشائه هاى جسمانى

درد شديد کمر و پاها كه باعث بروز سندروم پای بى قرار مى شود، خميازه كشيدن، گشادی مردمک چشم، ریزش اشک، آبريزش بينى، عطسه، لرزش عضلانى، ضعف، تعريق، بیقراری، بی اشتهایی، تهوع، استفراغ، اسهال، دهيدراتیاسيون، اختلال خواب، درد استخوانی، دردهای شکمی،افزایش نبض، فشار خون، دفعات تنفس و درجه حرارت است.    

نشانه هاى روانی

درد، بی خوابی، تحریک پذيری، اضطراب، استرس و افسردگی

ترک اعتیاد

از مهم ترين اهداف ترک اعتياد، قطع مصرف مواد ، كاهش موارد عود، كاهش شدت و طول مدت عود و كاهش آسیب های ناشی از اعتياد است. ماهيت چندبعدى اعتياد، رويكردى بین رشته ای را در مدیریت و درمان آن ایجاب میکند و از این رو طب کل نگر اهمیت بیشتری می یابد.
در سالیان گذشته، در ايران اغلب مطالعات اعتياد با تمركز روى درمان با داروهاى شيميايى و مداخلات شناختی- رفتاری بوده است و در حال حاضر درمان دارويى اعتياد عمدتاً با استفاده از داروهاى شيميايى نظير متادون انجام می پذیرد.    

داروهای صنعتی ترک اعتیاد

تجربیات اخیر نشان دادە است داروهای صنعتی با تمام کارایی خود عوارض جانیی نامطلوبی به همراه دارند و درمان های موجود، اثر بخشی کمی در درمان اعتیاد دارند. از طرفی، گیاهان دارویی دارای مواد موثره طبیعی می باشند که می توانند با هزینه وعوارض جانبی کم تر در درمان مراحل مختلف اعتياد موثر باشند.

ترک اعتیاد با متادون

متادون یک داروی اپیوئیدی است که عمدتاً برای درمان اعتیاد به مواد مخدر و همچنین برای تسکین درد شدید استفاده می شود. با این حال، مصرف آن بدون نظارت پزشک می تواند با عوارض همراه باشد. از عوارض مصرف متادون می توان به وابستگی فیزیکی و روانی اشاره کرد. همچنین قطع ناگهانی این ماده باعث می شود فرد علائم اضطراب، بی خوابی، دردهای عضلانی، تب، و حالت تهوع را تجربه کند. بنابراین توصیه می شود مصرف متادون را با برنامه درمانی منظم و با پیگیری متخصص پیش بگیرید تا دچار سوء مصرف آن نشوید.  

ترک اعتیاد با داروهای گیاهی

طی سالهای گذشته توجه محافل علمی و اجرايی به درمان هاى گیاهی و روش های استاندارد به کارگیری آنها افزایش يافته است. هرچند شروع کاربرد گیاهان دارویی به کذشته بسیار دور برمیگردد، ولی استفاده از فرآورده های گیاهی در درمان اعتياد پدیدهای نسبتاً جدید است. گَياهان دارویى داراى مواد موثره طبيعى هستند كه مى توانند روى اعمال بيوشيميايى بدن اثر نموده، روان ورفتار، هيجانات و ساير مشكلات معتادان را تحت تاثير قرار دهند و در درمان مراحل مختلف اعتیاد موثر باشند.

نتایج این مقاله، با بررسى كليد واژه های plants، Morphine withdrawal و معادل های آنها در MeSh در پایگاه اطلاعاتSID, Pubmed, Google Scholar بدست آمده است. 

گیاهان دارویی موثر در ترک اعتیاد به مورفین

• بادرنجبويه Melissa Officinalis  
  
• جوى دو سر Avena Sativa     
  
• اسطوخودوس Lavandula Officinalis              
  
• علف چاى Hypericum Perforatum
  
• گل ساعتى Passiflora Incarnate
• مرزه Satureja Hortensis L 
• نعناع Mentha Piperita
• خرفه Portulaca Oleracea L
  
• گل شقايق وحشى Papaver Rhoeas L
  
• گل راعى Hypericum Perforatum

گیاه بادرنجبويه Melissa Officinalis

داراى خواص ضد دردى، ضد اضطرابى و آرام بخشى، ضد تشنجى و خواب آورى    

جوى دو سر Avena Sativa

مقوى اعصاب ، آرام بخش، موثر بر بى خوابى واضطراب    

اسطوخودوس Lavandula Officinalis

داراى اثرات ضد اسپاسمی، آرام بخشى، ضد افسردگی، خواب آورو ضد تشنج    

علف چاى Hypericum Perforatum

مسكن اعصاب وآرام بخش، داراى اثرات ضد تشنجى و ضد درد    

گل ساعتى Passiflora Incarnate

دارای خواص ضد تشنجى وضد اضطرابى

مرزه Satureja Hortensis L

دارای خواص ضد درد وضد اسپاسم

نعناع Mentha Piperita

ضد درد، ضد تشنج وآرام كننده اعصاب

خرفه Portulaca Oleracea L

دارای خواص آنتى اسپاسم و شل كننده عضلانی

گل شقايق وحشى Papaver Rhoeas L

موثر در درمان طيف وسيعى از بيمارى ها از جمله التهاب، اسهال، اختلالات خواب، كاهش درد
مورد استفاده به عنوان مسکن و آرام بخش    

گل راعى Hypericum Perforatum

موثر در درمان بيماری های عصبى به خصوص افسردگی 
کاهش علائم سندرم قطع مورفين    

تاكنون مطالعات علمی بسیار اندکی در زمينه تاثیر گیاهان دارویی در كاهش علائم سندرم ترک در انسان انجام شده است. نتایج مطالعه بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان داده گیاهان دارویی می توانند با اثر بر اعمال بیوشیمیایی بدن روی روان، رفتار، هیجانات و سایر مشکلات معتادان تاثیر بگذارند و در کاهش علائم سندرم ترک و در نتیجه درمان اعتیاد موثر باشند.

نتایج این مطالعه نشان داه که گیاهان دارویی می توانند در كنترل محروميت، كاهش تكوین وابستگى و احتمالا در سم زدایى موثر باشند. بخصوص باید سعی شود از عصاره ترکیبی چند گیاه که اثرات ضد درد، ضد اسپاسم، ضد اضطراب وافسردگی دارند، استفاده شود و بايد بهترين تركيب گياهى به همراه دوز مناسب آن در مدل های آزمايشگاهى تاييد شود و سپس وارد فاز بعدى مطالعات، يعنى مطالعه بر روی افراد معتاد گردد.  

در این خصوص، پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی، تحقیقاتی در زمینه تولید داروی گیاهی برای درمان اعتیاد انجام داده و نتیجه این تحقیقات، تولید داروی گیاهی دتوکسین برپایه عصاره خشک گیاه تلخ بیان می باشد. مراحل آزمایش بالینی این داروی گیاهی با موفقیت به پایان رسیده و در حال حاضر توسط شرکت وینا فارما تولید می شود.